Bir ulusun gelişmişlik düzeyini, onun coğrafyasıyla, kültürüyle ya da ırkıyla açıklamak doğru sonuç vermeyebilir. Çünkü aksini kanıtlayan birçok ülke var. Çölden dünyaya tohum satan İsrail ya da yılın neredeyse tamamını kar altında geçiren kuzey ülkeleri,coğrafyanın tek başına ülkelerin gelişmişlik düzeyinde belirleyici olmadığına somut kanıtlardır.
Nogales Arizona ve Nogales Sonora, aynı etnik kökenden ve kültürden geleni iki sınır şehri. Ama başta gelir düzeyi olmak üzere birçok konuda farklılar. Hatta yaşam süreleri bile farklı. Nogales Arizona ABD’nin, Nogales Sonora Meksika’nın sınırları içinde. Demek ki, coğrafya ve etnik köken, gelişmişlik düzeyini belirlemede tek başına etken değil.
Konunun dini inançlarla da bağlantısı yok. Sekizinci, dokuzuncu yüzyıllarda ilimde, tıpta, matematikte ve astronomide önder konumunda olan Müslüman ulusların bugünkü hâlleri ortada...
O zaman gelişmiş ülkelerin ve geri kalmış ülkelerin ortak paydalarını aramak gerekiyor. Geri kalmış ülkelerde rekâbet ortamı yoktur. Yöneticilerinde ekonomik ilerlemeyi desteklemek yerine çalıp çırpma ve yağmalama mantığı egemendir. Yönetim erkinin yetki sınırlaması ya yoktur ya da çok azdır. Bu yüzden kalkınmayı destekleyen geniş ve etkili kurumların gücü sınırlıdır. Kapsayıcı kurumların artması ve erkten pay alması sağlanamadığı için, ekonomik durgunluk ya da geri gidiş kaçınılmazdır.
Gelişmiş ülkelerde ise yönetime şeffaflık hâkimdir. Kurumların önündeki engeller kaldırılmış ve hukukla desteklenmiştir. Görevlendirmede liyakat ve kariyer ön plandadır. İş ehline verilir.
Toplumların gelişmeleri ya da geri kalmaları kendi ellerindedir. Hukukun üstünlüğüne dayalı şeffaf bir yönetim biçiminde ve işlerin ehline verildiği, bilgi ve liyâkatın ön planda tutulduğu ülkelerde her yol başarıya gider. Aksi durumlarda ise başarısızlık ve çöküş kaçınılmazdır.
Her olumsuzluğun sebebini dışarıda aramamak gerekir. Elbette zaman zaman dış güçlerinde etkisi vardır ama tek başlarına bir şey ifade etmezler.
Bu durumda geri kalmışlığın da gelişmişliğin de altında yönetim biçimi ve yöneticiler yatıyor.
Kitabın adı Ulusların Düşüşü…
Daron Acemoğlu ve James Robinson tarafından yazılmış. Yukarıdaki tezleri savunuyor ve yüzlerce örnekle destekliyor. Yazarların bu kitapla Nobel alabileceklerinden söz ediliyor. Sapiens ve Homodeus gibi dünyaya bir başka gözle bakmayı sağlayan enfes bir başucu klasiği.
Gücün, zenginliğin ve yoksulluğun nedeni konusunda merakı olan dostlarıma öneriyorum.
