Filippefoot tarafından yapılan ve felsefede vagon çıkmazı olarak bilinen bir düşünce deneyi var.
Kontrolden çıkmış ve hızla ilerleyen bir trenin rayları üzerinde beş işçi onarım için çalışıyor.
Sizde oradasınız trenin geldiğini görmeyen ve sesini duymayan işçilerin öleceğini anlıyorsunuz. Trenin işçilere çarpmadan yönünü değiştirebileceğiniz bir ray daha var ve bunu yapabileceğiniz kola çok yakınsınınız.
Ama bu ikinci rayın üzerinde de bir işçi çalışıyor. Kolu çekerseniz bir kişi ölecek. Hiçbir şey yapmayıp seyrederseniz beş kişi ölecek.
Bu durumda ne yapardınız diye soruluyor.
İkinci senaryoda ise tren yolu üzerindeki bir köprü üzerindesiniz ve yanınızda iri yarı biri var ve gene kontrolden çıkmış bir tren hızla rayların tamiri için çalışan işçilere doğru ilerliyor.
Hiçbir şey yapmayıp seyrederseniz beş işçi ölecek.
Ama yanınızda dikilen adamı arkasından iterek rayların üzerine düşürürseniz tren adama çarpıp duracak . Adam ölecek ama beş kişi kurtulacak.
Bu durumda ne yaparsınız diye soruluyor.
Birinci senaryoda hemen herkes kolu çekerek beş kişi yerine bir kişinin ölmesini sağlarım derken; ikinci senaryoda hemen herkes hiçbir şey yapmam diyor ve bir kişi yerine beş kişinin ölmesine kayıtsız kalıyor.
Birinci senaryo, beynimiz için çok basit bir matematik problemi olarak algılanıyor ve beynimizin mantık sorularını çözmek için kullandığı bölgeleri etkinleşiyor.
İkinci senaryoda ise adamla temas halinde olmak, masum bir insanı ölüme göndermek, beynimizin duygularla ve vicdanla ilgili beyin ağlarını harekete geçiriyor.
Günümüzde bir düğmeye basarak binlerce kişiyi öldürmek, bir kişiyi göğsüne bıçak saplayarak öldürmekten daha kolay hale geldi.
Uzaktan yapılan müdahaleler, fiziksel ve duygusal temas azlığı nedeniyle video oyunlarına dönüştü.
Bir kişi iktidardan gitsin diye milyonlarca insanın ölmesine ve bir o kadarının da ülkesini terk etmesine sebep olunabilir.
Ya da nükleer bir bombanın düğmesine basılarak insanlık tarihinin sonu getirilebilir.
O düğme başkanın çocuğunun ya da eşinin göğsüne yerleştirilse ve böylece beyninin duygularla ilgilenen bölgesi harekete geçirilse, sevdiklerine acı vermek belki de öldürmek pahasına düğmeye basabilir mi?
Ya da savaş kararı verenlerin çocuklarını savaşmaya göndersek... aynı rahatlıkla savaş karar verebilir mi?
Ünlü nörobilimci David Aegleman diyor ki :
"Çok önemli kararlar verilirken, başıboş bırakılmış akıl yürütme hareketleri tehlikeli olabilir. Duygularımız güçlü ve çoğu zaman da iç görülü bir seçmen kitlesi oluştururlar. Onları seçimden dışlamak, yanlışlara yol açacaktır. Hepimizin robotlar gibi davrandığı bir dünya daha iyi bir dünya olmayacaktır."
Vagon Çıkmazı deneyinden esinlenilerek üretilen bir temel fıkrasıyla bu haftaki yazımızı sonlandıralım.
Temel kamyon şoförlüğü yapıyormuş. Bir gün yokuş aşağı giderken kamyonun freni patlamış. Kamyonun yolu üzerinde bir pazaryeri, sağa doğru virajda da yalnız başına yürüyen bir adam varmış. Vakti zamanında foot ve thomson'un felsefe üzerine yaptıkları çalışmalardan da etkilenen temel, daha çok kişiye zarar vermemek için direksiyonu sağa doğru kırmış ve...
Mahkeme salonunda hakim sormuş:
"Anlat oğlum, olay nasıl gerçekleşti? Neden kamyonla pazar yerine daldın?"
Temel: "Şimdi, sayın hakim, benim kamyonun freni patladı..."
"Evet?"
"Yol üzerinde pazaryeri, sağ tarafta da yalnız bir adam vardı..."
"Eeee sonra?"
"Ben de bir sürü adamın kanına girmemek için direksiyonu tek başına yürüyen adamın üzerine kırdım"
"Peki sonra?"
"Adam pazaryerine doğru kaçmaya başlamaz mı.."
