İlk çıkış kaynağı Burdur Yeşilgöl Dağı'nda olan bu nehir; Aslanlı, Horzum, Bayır çaylarının birleşmesiyle oluşur. Değni Çayı ve sayısız dereler de Dalaman’a can verir. Kollarıyla yaklaşık 230 kilometre uzunluğa erişip, Muğla'nın Dalaman İlçesi sınırlarındaki kendi yarattığı deltasında Akdeniz'e dökülür. Kollarıyla havzası büyüyen bu çay, Acıpayam ve Gölhisar'daki ovaları sulayarak tarım arazilerine adeta hayat verir. Ayrıca üzerinde barajlar ve HES’sler kurulmuş olup, elektrik de üretilmektedir.
KANA KANA SU İÇİLİRDİ
Yeni tarihlere kadar nehir berrak suyuyla gökyüzünü sularında resmedip aksederdi. Çocukluğumuzda Dalaman Çayı suyunun temizliğiyle kuşları, alabalıkları, yengeçleri, su yılanları ile su samurunun da yaşam alanlarındandı. Su ne kadar derin olursa olsun suyun dibi görünür, tertemiz berrak akardı. Sadece kış aylarında bol yağıştan sonra oluşan sellerden dolayı bulanık akardı ve tekrar tertemiz akmaya devam ederdi. Köylüler harman sonrası bulgurluk buğdaylarını dahi önlerinde akan bu çayda yıkarlardı. Bol alabalık sazan barındıran nehirde çocuklar yazları yüzer balık tutar, hatta suyu bile kaynak suyu temiz olduğundan kana kana insanlarımızca içilirdi. Ancak artık nüfus çok fazlalaştı, işletmeler çoğaldı ve arıtma tesisi olmayan bu yerler birer birer kirlettiler Dalaman Çayı’nı.
DALAMAN’DA RAFTİNG YAPILMADAN DÖNÜLMEZDİ
Eskiden raftingi ile ünlü tertemiz akan bu nehrimizde, yaz sezonunda binlerce turist rafting yapıp öyle giderlerdi memleketlerine. Daha düne kadar bu sayede geçtiği köylerin geçim kaynaklarından biri olmuştu nehir. Ancak şimdilerde sade kirlilik değil, azgın sularıyla coşan Dalaman Çayı üzerine kurulan barajlar ve yeni yapılmakta olan HES’ler yüzünden cazibesini de yitirmek üzere…
AH ŞU KİRLİLİK AHHH…
Şimdilik kah sessiz kah azgın sularıyla Acıpayam ve Dalaman Ovası’na bereket yağdırmaya devam ediyor ama keşke şu kirlilikle boğuşmasa... Ben, Acıpayam'ın güneybatısını oluşturan Bozdağ'ın arka yamacındaki Tavas'ın Derinkuyu Köyü'ndenim. Yol vermez bu devasa sıradağın arkasına çok gitmiyordum. Ta ki 2015'te oluşturulan Avrupa projesi olan, Avrupa'daki tüm ülkelerde kuş üreme alanlarının içerik ve haritalarının belirlenmesi için yapılan Kuş Atlası projesine dek...
KANALLARDAN AKAN SULAR KİRLETİYOR
Bu çalışmalara 2016'da Denizli ilimizi temsilen Trakor Çürüksu Kuş Gözlem Ekibi adına katıldım. İlk yıl Çürüksu Havzası,Işıklı Gölü çevresi ve Acıgöl taraflarında çalıştık. Bu yıl İstanbul’dan gelen bir biyolog ve Acıpayam Milli Park çalışanlarının da katılımıyla Acıpayam, Dalaman Çayı, Kocayayla Gölü ve Yaylası’nda çalışmalar yaptık. Acıpayam-Çameli arasında çalışırken, Dalaman Çayı'nın bazı kanallardan gelen kirli sularla büyük oranda kirlendiğini görünce çok üzüldük. Suyun temiz alanlarında kuşlar çok fazlayken; bulanık, kirli ve zehirli akan bölümlerde ise az sayıda kuşun yaşam mücadelesi verdiğine şahit olduk.
Doğanın kendini yüzyıllardır yenilediği ekolojik döngüde su en önemli ana materyal ve bu akan suların ya da göl sularının kirlenmesi, bu doğa döngüsüne büyük zarar vermektedir. Artık fabrikaların, çiftliklerin, bilhassa yerel yönetimlerinyol yapmaktan daha çok arıtma tesislerini kurup faaliyete geçirmeleridir. Yoksa bu doğa daha fazla bizi üzerinde taşıyamaz.
SU KAYNAKLARINDAN KİRLİLİK FERYADI
Doğada küçük besin zincirleri birbirine bağlıdır. Besin zincirini oluşturan canlılar arasında bu denge çok hassastır. Herhangi bir basamaktaki bir değişim hayvanlar arasındaki dengeyi bozar ve başka bir basamaktaki değişim onun üzerindeki veya onunla beslenen basamağı etkiler. Böylece o oluşan sıralı düzenli silsile bozulup değişik hayvanların çok sayıda çoğalmasına ya da azalmasına neden olur. Mesela fare istilası, yaban domuzu istilası, kuş istilası gibi… Bu dengenin bozulmasında son nokta insan soyudur. İnsanı her yönden etkileyip, geleceğini tehdit eden bu durum en sonunda insan soyunu da ortadan kaldırabilir. Bu yüzden su en önemli konudur. Su her zaman tertemiz olmalıdır. Bu yola zaten bizde bu yüzden çıktık Trakor Ekibi olarak. Çürüksu Çayı, Büyük Menderes Nehri, Dalaman Çayı can veriyor ilimize ama her yerinden feryat ederek ve yalvarırcasına, yardım et dercesine her gün her saat bakıyor.
155 KUŞ TÜRÜ YAŞIYOR
Dalaman Çayı'nda ve çevresinde görülen 155 kuş türü arasında üreyen değerli kuş türleri arasında derekuşu, çakır, gökardıç, yeşilağaçkakan, bozçıvgın, bozkır toygarı kaydına rastladık, kaydettik. Ayrıca diğer üreyen türler arasında angıt, saz kamışçını, yeşilbaş, çamurcun, su tavuğu, sakarmeke, çıkrıkçın, büyük kamışçın, karatavuk, ökse ardıcı, çam baştankarası, kaya sıvacısı, kınalı keklik, kızılbaşlı örümcek kuşu, tahtalı, kaya güvercini, üveyik, arıkuşu, gökkuzgun, guguk, bahçe çintesi, kiraz kuşu, kızılsırtlı örümcek kuşu, karabaşlı kirakuşu, kaya çintesi, bozkuyrukkakan, orman toygarı, boğmaklı toygar, karakulaklı kuyrukkakan, ebabil, kuyrukkakan, kızılşahin, atmaca, bahçetırmaşık kuşu, kamış bülbülü, kır kırlangıcı, sığırcık, kızılkiraz kuşu, ispinoz, akyanaklı baştankara, mavi baştankara, büyük baştankara, uzunkuyruklu baştankara, orman çıvgını, akmukallit, küçük akgerdanlı, ötleğen, tarla çintesi, saka, kuzgun, florya, alacabalıkçıl, kestane kargası, kumru, küçük iskete, serçe, söğüt serçesi, yılan kartalı ve leylek diğer değerli türler olarak çalışmalarımızda kayıt altına alındı.
BİYO ÇEŞİTLİLİK HIZLA AZALIYOR
İşte bu noktada Dalaman Çayı; Acıpayam'dan, Serinhisar’dan,Yassıhöyük’den ve Uçarı'dan gelen Kurudere’yi alırken kirlenir. HES’ler ve yeni yeni yapılan barajlarla raftingi bitmek üzere olan Dalaman Çayı sayısız kirlilikler üstüne toplu balık ölümleriyle azalan su kuşlarıyla fakirleşen biyo çeşitliliği ile kış aylarımıza mahzun bir şekilde giriyor.
SUYU TEMİZ TUTMAK MI, HASTA OLDUKTAN SONRA TEDAVİYE PARA HARCAMA MI?
Burada bir seçim yapmalıyız… Dalaman Çayı'nda kirli zehirli suyla sulanan mahsuller Acıpayam,Denizli ve çevre illerde satılıyor. Bunu yiyen insanları düşünelim. Eninde sonunda insanlar hasta olacak.Hasta olan insan devletine ameliyat, ilaç paralarıyla büyük yük olacak. Çalışan kesimde verim düşecek ve en sonunda devlet yine suyu temizlemeye ayıracağı kaynak parayı insanları iyileştirmeye harcayacak. Peki, hangisi kolay? İnsanların yaşamını güzelleştirmek mi yoksa her şeye göz yumar gibi sessiz kalıp sonrası hastalıklarla boğuşan vatandaşına oldukça yüklü paralar ödemek mi?
İnsanın inanası gelmiyor bu işler hem çok kolay hem de imkansız gibi gözüküyor, insanı kahrediyor. İnsanlar kanuna saygı duyup, uymalı. Buna uymayanlar,hele daha çok para kazanacağım hırsında olanlar yüzünden insanlara büyük zararlar veriyorlar.
Bu haftaya nokta koyarken bir kez daha dikkatleri çekiyoruz. İlimiz o kadar güzel ki, sayısız gölleri, akarsuları, yüksek dağları ve yaban hayatıyla tam bir cennet. Bizler doğanın sunumuna hak ettiği değeri vermeliyiz ve bu cenneti daha ileriye gelecek nesillere güzel şekilde teslim etmeliyiz.
